Istota zarzutu zatrzymania w sporach frankowych – prawnik Świdnica
Skorzystanie z zarzutu zatrzymania w postępowaniu cywilnym może mieć miejsce w sytuacji odstąpienia od umowy, rozwiązania umowy lub nieważności umowy wzajemnej. W przypadku sporów frankowych chodzi o spełnienie przesłanki nieważności umowy o kredyt frankowy. Każda ze stron może zastrzec, że dokona zwrotu świadczenia, które otrzymała (bank – równowartości spłaconych rat kapitałowo-odsetkowych, prowizji i innych opłat okołokredytowych; konsument: kwoty kapitału) dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo dopóki nie dojdzie do zabezpieczenia roszczenia o zwrot.
W sprawach dotyczących kredytów frankowych banki podnosząc zarzut zatrzymania mają na celu, aby w wyroku kończącym sprawę sąd uzależnił zwrot przez bank świadczenia na rzecz konsumenta od jednoczesnego spełnienia przez kredytobiorcę świadczenia wzajemnego (spłaty wartości kapitału kredytu).
W toczących się postępowaniach frankowych banki nagminnie podnoszą zarzut zatrzymania. Orzecznictwo sądowe w tej kwestii nie jest nadal ukształtowane, niemniej sądy zwykle uwzględniają podnoszony przez banki zarzut zatrzymania, choć zauważyć należy coraz więcej wątpliwości na tym tle, podnoszonych zwłaszcza przez Sąd Najwyższy.
Kontrowersje i wątpliwości – prawnik Świdnica
Wiele kontrowersji obecnie budzi zasadność podnoszenia w sprawach frankowych zarzutu zatrzymania. Wątpliwości na tym tle spowodowały, że Sąd Najwyższy zaczął rozważać kwestię fundamentalną, tj. charakteru prawnego umowy kredytu jako umowy wzajemnej. Okazuje się, że wątpliwości na tym tle jest wiele, a konsekwencja uznania umowy kredyt za umowę wzajemną lub odmowa przypisania jej takiego charakteru ma doniosłe skutki prawne.
Zasadniczo umowa pożyczki nie jest uznawana za umowę wzajemną. Umowa kredytu różni się od niej jedynie wskazaniem celu, na który bank oddaje do dyspozycji kredytobiorcy określoną kwotę pieniędzy (art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe). W doktrynie i orzecznictwie coraz częściej pojawiają się głosy, że w przypadku umowy pożyczki i kredytu mamy do czynienia ze świadczeniami jednorodzajowymi – bank oddaje do dyspozycji gotówkę, zaś konsument oddaje gotówkę z odsetkami. Umowa wzajemna zaś dotyczy wymiany dóbr np. umowa sprzedaży samochodu. W takim właśnie przypadku zasadnym jest stosowanie prawa zatrzymania. Gdy strona odstępuje od umowy sprzedaży samochodu, ma prawo go zatrzymać, aż sprzedający nie zaofiaruje zwrotu ceny sprzedaży. Nie ma w tym przypadku możliwości zastosowania potrącenia. Zatem coraz częściej uważa się, że w przypadku umowy kredytu frankowego właściwe jest jedynie skorzystanie z instytucji potrącenia. Pojawiają się stanowiska, wedle których podniesienie zarzutu zatrzymania stanowić może formę obejścia przepisów o potrąceniu.
Wydaje się, że obecnie sądy, nie wyłączając Sądu Najwyższego, wpadły w swego rodzaju impas związany z wątpliwościami co do charakteru umowy kredytu. Rozwiązanie tych wątpliwości pozwoli na rozstrzygnięcie możliwości podniesienia zarzutu zatrzymania w sprawach frankowych. Co za tym idzie – możliwa stanie się ocena konsekwencji zastosowania prawa zatrzymania (np. niemożność dochodzenia odsetek przez kredytobiorcę). Problem ten zostanie szerzej przedstawiony w kolejnym wpisie.
radca prawny dr Małgorzata Szymańska-Pałamarz
